10+10: Яна Гульцяева

Яна Гульцяева 

пераможца спецпраекта фестываля "10+10"

Горад

Нешта не тое. Ты ў гэтым горадзе ўжо, лічы, тры месяцы жывеш, а на Рынак ні разу не выбралася. Грошай шмат – закупляцца ў “Азарэнні”? Стыпендыя твая студэнцкая дазваляе заглядаць у “Цэнтральны”, калі з кнігарні той ці іншай ідзеш? Марнатраўка. А на Рынку ж не толькі эканомней – там жа свежае, там жа выбар, там жа…

–  …горад,  – перапыняю я ўласную рацыянальнасць.

 

Нібы вось тут, каля “Азарэння”, не горад. Нібы праспект і пад ім, дзе ты кожны дзень ездзіш на заняткі і дадому, – не горад. Нібы ў любым кутку горада – не горад. Нібы няма іншых рынкаў, – з твайго балкона вунь адзін бачны. Але не. Жыць у Горадзе і не ездзіць на Рынак – гэта як… трапнае параўнанне, напэўна, можна знайсці ў кнігах сталічных літаратараў, а для цябе гэта зараз проста абавязак, бо, па-першае, трэба меркавацца, а па-другое, трэба выязджаць у іншыя раёны, а не толькі звыклым сваім маршрутам катацца. Трэба з горадам знаёміцца, трэба вучыцца адчуваць яго – ён, напэўна, розны; трэба пра яго даведацца не з кніг, газет і тэленавінаў, не з расповедаў знаёмых, у якіх клубах было класна, а ў якіх так сабе. Не бяда, што пакуль няма з кім. Можна ж і адной. Зрабіць выгляд, што ў цябе важныя справы і ты сама важная і занятая, едзеш па тых пільных справах, заклапочаная і сур’ёзная, як і мае выглядаць гараджанін; абы ніхто не падумаў, што ты проста так па горадзе боўтаешся, хаця каму тут што тлумачыць? Сёння субота, і ты насамрэч маеш права выглядаць расслабленай і бяздзейнай. Дык сёння? Чаму б і не. Стыпендыю налічылі, планаў і дамоўленасцей аніякіх, вучыць на тыдзень не шмат – бяры кнігу, усміхніся і едзь на ўсе чатыры бакі метрапалітэна. І парасон не забудзь, бо на дожджык збіраецца, не?..

 

Так. Хто выбіраецца паглядзець горад у самы брыдкі дзень? Правільна, я. Ні рыба ні мяса – я, чаго хачу – не ведаю: ні рыбы, ні мяса, ні садавіны сакавітай, ні гародніны гэтай прыгожанькай, ні паразмаўляць з прадаўшчыцай ветлівай і ружовашчокай, ні пашукаць па павільёнах любімую каву… Нічога зараз мне не трэба, акрамя цяпла і зацішку, бо залева і вецер у малазнаёмым месцы ў нязручны час робяць з пазітыўна настроенага, хоць па прыродзе меланхалічнага чалавека – Чалавека-крыху-сапраўды-Няшчаснага, а з дзяўчыны – істоту да таго ж надзвычай раскудлачаную, змерзлую і ўвогуле “ну навошта ж я сюды пацягнулася, дурніца”.

 

Прылаўкі з ежай адпусцілі мяне гэтак жа абыякава, як я міма іх праходзіла, але ўсё адно я чамусьці ішла наперад, а не развярнулася ехаць дадому – бо дадому далёка, а холадна ўжо, можна дабегчы да крытага рынку, так, трэба бегчы, там перачакаць гэты прыпадак наравістасці неба…

 

Але стой…

 

Што гэта за крамка?

 

Крайняя ў радзе, але нібы цэнтр сусвету -- прыцягальная, і я бягу да яе, бягу пад дажджом, парасон не ратуе мяне, а там, ведаю, павінна быць ціха і суха, і там ёсць на што паглядзець.

 

Ці – куды паглядзець.

 

Вочы.

 

Адкрываеш дзверы з непагадзі, акуляры запацелыя, нічога не бачыш, але ўсё адчуваеш нюхам і целам: целу адразу ж робіцца цёпла і бяспечна, а нюх… Свечы, гэтыя пахучыя свечы, гэты тонкі цёплы водар… Пазней ты даведаешся, што паліць іх зашмат нельга, што істотная іх якасць, гэта ж як з жыццём: лепей памяркоўна, без за- і пера-. Але цяпер галоўнае, што цёпла, што дождж застаўся за вокнамі, што вакол цябе – нешта вельмі прагожае, дайце ж агледзецца, што! Як раптам – нечаканы голас мужчыны:

– Добры дзень.

 

І першае, што ты бачыш у гэтай краме, калі шкельцы акуляраў даюць дазвол, – вочы. Светлыя – шэрыя? блакітныя? патанаеш – не запамінаешь. Цёплы спакойны позірк прыгожага маладога хлопца – не прадаўшчыцы з ласкава-назойлівым “что вам подсказать?”. Чамусьці хлопцаў ніколі не чакаеш сустрэць за прылаўкамі, але здараецца, і яны звычайна ветлівыя, але… але хіба можна такіх прыгожых! І – тут жа не прылавак, тут… казка!

 

Глядзіць на мяне уважліва, пасля лагодна ўсміхаецца акну:

– Так, не пазайздросціш бяздомным сабакам…

 

Не, ён, вядома, па-руску гэта прамовіў, казка не можа быць казкай ва ўсім, хопіць вачэй, светлых доўгіх валасоў... Але тут сапраўды незвычайна.

 

– Колькі ў вас тут усяго… ой, такога цікавага… Якая прыгажосць! – нарэшце кажу, а не думаю я, аглядаючыся. Нібыта звычайная сувенірная крамка, але такіх сувеніраў я раней не бачыла, такой канцэнтрацыі іх ў адным месцы ў адзін непагодлівы дзень. Ці гэта ўсё водар? Ці вочы? Валасы?

 

Керамічныя вырабы, шкляныя статуэткі, фарфоравыя фігуркі звяроў, штосьці пра мора, штосьці пра лес, штосьці пра каханне – усе колеры радасці, якія можна было б падарыць дарагому чалавеку на свята, ці проста так, – але я стамляюся ўсё гэта разглядаць, бо – каму дарыць? І я, здаецца, на Рынак меркавацца прыехала вучыцца, а не захапіцца і захацець транжырыць.

 

Зноў гляджу ў гэтыя вочы, бо там яшчэ прыгажэй і ўтульней, а ён і дазваляе – быццам я там знайду нешта важнае, падарунак ці адказ на незаданыя пытанні наконт экзістэнцыі.  Але схамянулася, схамянулася, бо неяк нават непрыстойна – так доўга глядзець у чужыя вочы. І ў краму нешта ніхто больш не забягае, і музыка ціха гучыць, і гэты водар, і гэтыя вочы… Што ж тут робіцца? Прыехала на Рынак, называецца, выехала ў Горад…

 

Дажджу няма.

 

Грошай вялікіх таксама.

 

І святаў таксама зараз няма. Што я тут раблю?

 

– Вельмі прыемны тут водар. Можна мне свечку, калі ласка? Вось гэтую, зялёную. Трава свежаскошаная? Добра, дзякуй. Да пабачэння. Дзякую ячшэ раз. Як цудоўна.

 

***

 

Свечка гарыць. За вокнамі ноч. Ціха. А ты не ведаеш беларускіх словаў. Ліхтарык. Відэлец. Сорам. Смяешся, быццам першы раз іх чуеш.

 

– Сапраўды першы раз іх чуеш? – не смешна мне.

 

Ты  па-руску смяешся, маўляў, а што тут дзіўнага? Нічога дзіўнага ў тым, што мы не ведаем беларускіх словаў. Нічога дзіўнага, што мы не размаўляем з табой па-беларуску. Нічога дзіўнага, што сёння нам добра разам, а хутка ты знікнеш назаўжды, пакінуўшы кароткае паведамленне ў дзень майго нараджэння на ўсе мае зялёныя дзявочыя (адвечныя жаночыя?) “если бы ты только знал, как много ты для меня значишь”:

“Мне нечего тебе сказать”.

 

Вырак.

 

Карма.

 

Але гэта не зараз. Зараз зіма. Зараз добра: ты часам ёсць, часам цябе няма; я называю гэта першым сапраўдным каханнем, бо пакуль не ведаю, што гэта такое; не ведаю, што там далей, мы нікуды не спяшаемся, і малайцы; ты не хочаш размаўляць па-беларуску, але відэлец з ліхтарыкам ужо памятаеш; я таксама яшчэ не размаўляю – толькі нешта пішу, пішу, навошта пішу? Такі прыгожы вялікі сшытак, такі прыгожы вялікі спакой унутры. Квіткі з тэатраў, квіткі з канцэртаў – заўсёды па аднаму, свежыя нумары “Полымя”, “Маладосці”, пах беларускамоўнай паперы, чаканне, радасць адкрыццяў, літары, ліхтары, свечы, словы, словы, словы – быццам першы раз іх чую! – у маім горадзе не было ўсяго гэтага. Але гэта – Горад.

 

***

 

– Свечка дагарэла. Напэўна, мне патрэбна новая!

 

Ён усміхаецца зноў лагодна, пазнаў мяне, праз два месяцы.

 

– Як ваша імя? – пытаюся.

 

– Міша, – працягвае ён усміхацца і дазваляць мне тануць у яго вачах.

 

– Прыемна пазнаёміцца!

 

Міша смяецца. Бо не пазнаёміліся. Заўсёды забываю пра сябе.

 

Глядзіць на мяне і разумее, напэўна, што зноў няма святаў, зноў няма вялікіх грошай – зноў я разглядаю не сувеніры, а яго.

 

– Што вы чытаеце? – з цяжкасцю скіроўваю позірк на кнігу, якую ён трымае ў сваіх прыгожых руках.

 

– “Алісу ў Краіне цудаў”. Ведаеце… даволі псіхадэлічная рэч… Шмат што па-іншаму ўспрымаецца. Не так, як раней.

 

І задумаўся. Сонейка свеціць на ягоныя рукі, на ягоныя светлыя доўгія валасы, на “Алісу”, на мой рамантычны настрой, якога не патурбаваў расповед пра ягоную дзяўчыну, з якой яны жывуць разам, пра крамку, пра свечкі.

– Можаце яшчэ ў Павільён зайсці. Там шмат такіх духмяных рэчываў розных, вам спадабаецца.

 

Але я не хачу ў Павільён. Мне і тут добра.

 

***

 

Здаецца, тут заўсёды добра. Горад – месца, дзе павінна быць добра. Дзе няма жалю, скрухі, дзе ёсць толькі тэмп і задачы. Скруха жыве там, дзе застаюцца родныя, блізкія людзі. Не можа быць Скрухі тут, дзе ў цябе нікога і нічога, акрамя тэмпу і задач, яшчэ няма. Ты доўга будзеш так адчуваць.

 

Можа, менавіта таму Могілкі так цябе вабяць. Бо ціха, бо пра вечнае, бо пра роднае, бо крок за агароджу – і іншае вымярэнне, паўза, выпаданне. Менавіта таму ты застынеш ля вакна, калі ўбачыш у двары пахавальную працэсію – пасля некалькіх вяселляў, гучных вечаровых мацюканняў, звычайнай штодзённай мітусні. Нібы чалавек тут, у Горадзе, не можа, не мае права памерці. Нібы тут няма хваробаў і няшчасцяў – калі тут яны як раз і сканцэнтраваныя. Нібы тут заўсёды свята.

 

Горад адчуваецца месцам бясконцага свята для тых, хто яшчэ не стаў па-сапраўднаму ягонай часткай. Месцам цяжкай самоты – таксама.

 

***

 

Ляцела на крылах. Мароз, але сонейка, свята ў сэрцы, лёгкасць у кішэні, але як без свечкі? Ужо прывыклі. Убачу вочы, убачу рукі, убачу светлыя доўгія валасы, якіх ніколі не крануся, якія, кажуць, – сувязь з космасам. Будзе цёпла, светла, будзе як звычайна. Бо гэта ўжо звычай, рытуал. Ён пра што-небудзь зноў мне распавядзе сваім мяккім голасам…

 

Але –

не, гэтым разам моўчкі. Некалькі дзяжурных словаў. У вочы – нельга, немагчыма. Валасы сабраныя нядбайна, увесь напружаны, закрыты, неахайны. Штосьці здарылася? Але хто я такая, каб пытацца.

 

– Свячэй няма, скончыліся, – холадна, але пашукаўшы сумленна ў шафах, адказвае і замаўкае. Зайшлі пакупнікі. А я паплялася дахаты. Без свечак, цяпла і свята.

 

Але праз месяц вярнулася. Напэўна гэта не звычай, не рытуал. Можа, хвароба. Бо – вочы, рукі, валасы, дайце ж паглядзець…

 

…

 

Дзе?! Міша, як?! Навошта?!

 

Дзе твае валасы?..

 

Толькі тоненькая шыкха на патыліцы.

 

І новая кніга. І такі новы спакой на твары ад яе, такі ты новы, хлопча, такі іншы без сваіх валасоў і з новым светам. Бо імя новага Бога. Бо ўсё для цябе зараз новае. А ўсмешка – тая ж, і вочы – твае. Ці новыя? Мы заўсёды бачым тое, што хочам бачыць.

 

Што з табой дзеецца? Але хто я такая, каб пытаць?

 

Свечку з водарам карыцы. І, можа, вось гэтага слоніка фарфоравага? Які стане маім сябрам, якога я буду браць з сабой па Краіне і адпраўляць з сябрамі па іншых краінах, як тая Амелі свайго гнома. У некаторыя месцы яму было б лепей не вандраваць. Некаторых рэчаў яму было б лепей не ведаць, не чуць, не бачыць. Але ўсяго гэтага яшчэ няма – зараз проста на памяць пра Мішавы валасы. І назавем з дзяўчатамі яго – Мышы, бо там, дзе незразумела што, – заўсёды “ы”…

 

– А вы не цікавіцеся гэтым? – пытаецца Міша, перадаючы мне Мышы.

 

Этымалогія тая ж – веды. Ведамі – так, але агульнымі, не гэтымі.

 

– Дарэмна.

 

Ну, пачынаецца. Я пабягу, добра? Дзякуй.

 

***

 

Ад чаго бегчы? Ад сябе? Ад ведаў? Ад лёсу?

 

Каля гэтае кнігарні заўсёды можна іх пабачыць. У яркім адзенні, знаёмая прычоска, выраз твару таксама знаёмы. Але ніколі – ніколі – НІКОЛІ – раней яны мяне не чапалі, не звярталі на мяне ўвагі, не бачылі, не я ім патрэбная была, не я, і ў мяне ў кішэні тых грошаў толькі на пад’есці і на пачытаць, навошта я вам, ну калі ласачка…

 

– Бо вы выглядаеце інтэлігентам. Вам можа быць цікава. Ці карысна. На выданне новага тыражу. Калі ласка.

 

– Але ў мяне тут зусім крыху засталося, з кнігарні вось іду, – Горад яшчэ не навучыў мяне казаць рашучае “не”.

 

– Колькі можаце!

 

Лёс.

 

***

 

Свечка дагарае. На новы часопіс не хапіла – сяджу чытаю новую кнігу. Чытаю ўважліва, заплюшчваю вочы, калі адчуваю Нязвычнае. Падкрэсліваю. Закрэсліваю. Не разумею. Намагаюся.

 

ЯК?

 

– Як?! Як вы можаце ўсё гэта прымаць? – Зачытваю Мішу цытаты.

 

– Хіба гэта не рацыянальна? Не мае сэнсу, лічыце?

 

– Не магу, не магу паверыць, што чалавек можа шчыра ўсё гэта прымаць, шчыра з гэтым усім пагаджацца. Не веру. Не можа. Так не бывае. Прынамсі, у жанчын.

 

Глядзіць на мяне ўважліва, са спакоем сваім у вачах, с прыгажосцю сваёй, з думкамі сваімі, пра якія я ніколі нічога не даведаюся.

 

– Ні да чаго, ні да каго не прывязвацца, не прывыкаць, нічога – нікога! – не ставіць вышэй, не надаваць вялікага значэння нічому, нікому… Але Міша! Гэта ўсё значыць… не любіць!..

 

***

 

Што ты ведала пра любоў? 

 

Надзейныя жаночыя рукі дзесьці ў Горадзе прымаюць у гэты свет тваё дзіця.

 

Упэўненыя мужчынскія рукі дзесьці ў Горадзе зашываюць тваё запясце пасля выпадковасці.

 

Таленавітыя рукі – сэрцы! – мужчын і жанчын ствараюць новыя сусветы – у сваёй музыцы, у сваіх карцінах, у сваіх кнігах – дзесьці ў Горадзе.

 

Дзесьці ў Горадзе жыве шчасце.

 

Дзесьці ў Горадзе і гора жыве, але да аднаго табе трэба прывязацца, да аднаго адзінага: да звычкі любіць і памнажаць любоўю дабро.

 

Да ўсяго астатняга – не прывязвайся.

 

Наступным разам прыехала на Рынак, а на месцы Крамкі – аптэка.